әрбір адамның болмысында әуел бастан белгілі бір моральдық заңдар болады. Бұл заңдарға Кант «бұлжымас императив» деп ат береді. Императив дегені – латынның «imperare» – бұйыру, әмір ету дегенінен шығады. Яғни адамға іштен әмір етіп тұратын күш дегені. «Бұлжымас» дейтіні – адам өліп бітпейінше бұл қасиет жоғалып кетпейді дегеннен шығады. Иә, оны тұншықтырып, бітеп, оның даусын естіместей күйге жетуге болады. Бірақ ол моральдық бұйрық адамның арғы қабаттарында бәрібір бар!
Мәселен, ұрлық жасауға болмайды. Бірақ біреулер «байларды тонауға болады» деген немесе гүл ұрлауға, ит ұрлауға, кітап ұрлауға болады деген қағида шығарып алады. Радикал діншілдер «кәпірді тонауға болады» дейді де, бұл қарақшылық істерін «амалиет» деп көркем сөзбен бүркеп қояды.
Мұндағы «ұрлық жасауға болмайды» деген ұстаным – Бұлжымас Императив. Бұл туралы оған ар-ұяты сыбырлап тұрады. Әрине, біреулер ар-ұятын тұншықтырып, естімеуді үйреніп алуы мүмкін. Бірақ бұл оның бойында адамдық асыл қасиеттер мүлде жоқ дегенді білдірмейді, барынша бітелгенін білдіреді.
адам кейде субъективті моральмен де өнегелі өрнек сала алады. Оның үстіне бұл өмірде еш қателеспей, еш жерде ар-ұятыңа нұқсан келтіріп алмай, кіршіксіз таза күйде өту мүмкін емес. Алайда өмірді шебер сүрушілер қашанда осы императивтерге барынша жақын жүруге құштар келеді.
Мұны психология ғылымында редукционизм деп атайды. Яғни адамның заттануы, адамға зат ретінде қарау. Адамға адам ретінде емес, объект ретінде қарау. Мұндай дертке шалдыққан шенеунік бір адамды емес, күллі халықты да зат ретінде көре береді. Олардың сөздік қорында бұл «сайлаушылар», «салық төлеушілер» деген сияқты тіркестермен көрінеді. Әрине, бұл әлгі сөздерді қолдануға болмайды дегенді білдірмейді. Мәселе – сөздің өзінде емес, адамның адамға деген қарымқатынасында.
Баласын жоғалтып, шырылдап жылап келіп тұрған келіншекке полиция қызметкері самарқау қарап тұра береді. Неге? Себебі ондайды күнде көреді. Сөйтіп жүріп жүректегі мейірім, жанашырлық, қамқорлық сияқты қасиеттері солып қалады.
Болмыстың міндеті – қандай жағдай болмасын осындай адамға ғана тән қасиетін жоғалтып алмау. Сақ болу.
